Jan Szymona

PERSONALIZM

Uwagi historyczne

Personalizm zajmuje się analizą znaczenia i natury istnienia osobowego, uznając zarazem tajemniczy charakter ludzkiej egzystencji. Uznanie tajemnicy nie wyklucza jednak możliwości jej zgłębiania; oznacza to tylko, że żadna teoria czy zbiór twierdzeń nie mogą w pełni wyjaśnić życia ludzkiego. Osoba ludzka jest podmiotem nieskończenie złożonym. W ludzkiej duszy spotykamy jednocześnie to, co transcendentne, i to, co skończone.

Filozoficzne i teologiczne próby zrozumienia osoby ludzkiej podejmowane są już od czasów wczesnej myśli greckiej. Wiele z nich kierowało się inspiracją religijną, inne miały odcień naukowy lub humanistyczny.

Terminu ,,personalizm" po raz pierwszy użył Schleiermacher -- a następnie Feuerbach -- dla wyrażenia poglądu, że Bóg jest osobowy, tj. że Bóg jest osobą, a nie abstrakcyjną zasadą. W 1868 roku esej o personalizmie opublikował poeta Walt Whitman; prawdopodobnie od niego zapożyczył ten termin Bronson Alcott.

Istnieje wiele rodzajów personalizmu. Niektórzy personaliści są filozoficznymi idealistami utrzymującymi, że rzeczywistość jest tworzona przez świadomość; istnieje jednak również personalizm realistyczny, który twierdzi, że porządek natury jest stworzony przez Boga, a nie konstytuowany przez ludzką świadomość. Większość personalistów to teiści, ale istnieją też personaliści ateistyczni. Pośród idealistów możemy wyróżnić personalistów absolutnych, personalistów panpsychicznych, personalistów etycznych oraz takich idealistów, którzy utrzymują, że rzeczywistość składa się ze społeczności osób skończonych lub osoby najwyższej -- Boga

Podobnie jak personalizm filozoficzny, personalizm ekonomiczny posiada swoje intelektualne źródła, które kształtują jego wizję człowieka. Chociaż pełne przedstawienie tych źródeł wykracza poza ramy niniejszego artykułu, krótka prezentacja najważniejszych z nich będzie przydatna z punktu widzenia naszego głównego celu. Personalizm ekonomiczny nawiązuje przede wszystkim do koncepcji personalizmu wypracowanej w Polsce .

Polski personalizm został stworzony przez grupę intelektualistów -- głównie katolików, spośród których wielu to osoby duchowne -- którzy opracowali różne, ale dopełniające się intuicje dotyczące ludzkiej natury i nawiązujące do istniejących teorii personalizmu . Tym, co łączyło ich wszystkich, była filozoficzna metodologia realistycznej fenomenologii. W Niemczech, w latach dwudziestych naszego wieku, Edmund Husserl rozwinął metodę fenomenologiczną, która była odpowiedzią na Kantowski idealizm. Do odrzucenia kantyzmu doszedł on poprzez pracę nad obaleniem psychologizmu w logice. Wskazując na intencjonalność świadomości oraz na zdolność rozumu do odkrycia istotnych struktur rzeczywistości Husserl dostarczył nowej podstawy do uniknięcia solipsyzmu idealistów

Subiektywność i autonomia

Subiektywność oznacza wewnętrzne świadome życie osoby. Przeżywające siebie od wewnątrz osoby pozostają otwarte na świat zewnętrzny. Ludzie posiadają intuicyjną świadomość, co oznacza, że do swego zewnętrznego otoczenia odnoszą się poznawczo i emocjonalnie. Świadomość jest nie tylko odniesiona do bezpośredniego otoczenia podmiotu, lecz osoby są również świadome siebie. Samoświadomość oznacza, że osoby doświadczają siebie od wewnątrz . W refleksji odnoszą się one do swego własnego bytu, świadome, że to one są podmiotem tej refleksji. Subiektywność jest zewnętrznym wyróżnikiem każdej konkretnej osoby. Pojmowana jest jako coś dynamicznego, jako rzeczywistość odpowiadająca na nowe sytuacje i nowe odkrycia potrzeb i wartości. Jednak u podstaw tej dynamicznej struktury znajduje się zawsze trwały podmiot. Jest to rzeczywiste, osobowe ,,ja", w którym zakorzeniony jest każdy akt. Owo ,,ja" jest świadomym osobowym podmiotem. Osoba jest tym, co rzeczywiście istnieje i działa -- subiektywność jest łącznikiem między istnieniem a działaniem .

Jest ważne, abyśmy odróżniali pomiędzy subiektywnością i subiektywizmem etycznym. Subiektywność oznacza, że osoba jest świadomym podmiotem. Natomiast subiektywizm etyczny twierdzi, że prawda moralna jest subiektywna, tj. że rzeczywistość moralna jest tworem osobowej świadomości. Personalizm nie akceptuje takiego twierdzenia. Tak jak dzięki świadomości osoba przeżywa swoją subiektywność, podobnie dzięki subiektywności doświadcza ona wyjątkowości swego istnienia, tj. swojej autonomii. Autonomia ta ma jednak odniesienie do prawdy o osobie ludzkiej. Tego sensu autonomii nie można oddzielać ani od subiektywności, ani od natury podmiotu.

Ludzie są swymi własnymi panami również w tym sensie, że zostali wyposażeni w zdolność najbardziej skutecznego odpowiadania na swoje potrzeby Ta zdolność do samopanowania została wyrażona w łacińskim zwrocie sui iuris (co oznacza: własne prawo). Aby jednak właściwie zrozumieć tę relację, na doświadczenie autonomii powinniśmy patrzeć przez pryzmat subiektywności. Dla wolnych podmiotów ograniczeniem o pierwszorzędnym znaczeniu we właściwej realizacji ich wolności jest odpowiedzialność. Podczas gdy pewien stopień ograniczenia osobowej wolności jest konieczny, to prawdą jest również to, że wolność może się odpowiedzialnie realizować tylko w warunkach nieobecności przymusu i w ramach niezależnych od niej uwarunkowań .

tekst oparty na: http://www.ilk.lublin.pl/gronbach/gron00t.htm



powrót do strony "szczescie"       powrót do strony głównej